Tłumaczenia tekstów naukowych zaliczają się do najbardziej wymagających. Dzieje się tak dlatego, że tego rodzaju teksty różnią od pozostałych nie tylko pod względem słownictwa, ale także na wszystkich poziomach systemu językowego. Tego rodzaju translacje niosą za sobą bardzo dużą odpowiedzialność, ponieważ niewłaściwie przetłumaczone teksty mogą rzucić niekorzystne światło nie tylko na samego autora, ale także dany ośrodek badawczy, czy nawet kraj.
Dobrze wiedzieć, że możemy się spotkać z różnymi podziałami tekstów naukowych. Jednym z takich podziałów, jest podział z uwzględnieniem treści przedmiotowej, lub tematycznej, który dokonuje rozróżnienia tekstów na teksty z zakresu nauk ścisłych, teksty z zakresu nauk przyrodniczych, oraz teksty z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.
Jeśli weźmiemy pod uwagę styl funkcjonalny to możemy podzielić teksty naukowe na teksty ściśle naukowe, teksty techniczne i przemysłowe, teksty prawne i prawnicze, teksty z zakresu korespondencji służbowej, teksty naukowo-publicystyczne, oraz teksty naukowo-informacyjne.
Co powinno cechować dobrze przetłumaczony tekst naukowy?
Tego rodzaju tekst powinien przede wszystkim być zgodny z wymogami stylu naukowego, być jednoznaczny, czyli pozbawiony konotacji właściwych tekstom artystycznym, a także pozbawiony wydźwięku emocjonalnego.
Trzeba także wziąć poprawkę na to, że język właściwy tekstom naukowym, często charakteryzuje się znaczną ilością wyrazów obcych, które często pochodzą z łaciny i greki. Występujące w nich słownictwo, pozbawione jest archaizmów, będąc bogatym w neologizmy i internacjonalizmy.
Etapy tłumaczenia tekstu naukowego
Bardzo ważnym etapem tłumaczenia tekstu naukowego jest jego analiza, ponieważ pozwala na zrozumienie najważniejszych treści s punktu widzenia języka docelowego,
Tłumacz analizując tekst naukowy przez pryzmat języka docelowego ma nie łatwe zadanie, ponieważ musi stworzyć w owym języku taki tekst, który byłby jasny i logiczny.
Jeśli tłumacz dostrzeże konieczność naniesienia zmian w tekście to powinny one zostać odpowiednio zaznaczone i skomentowane. Czasem zdarza się też, określone zmiany powinno się skonsultować z autorem.
Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że niejednokrotnie wprowadzenie zmian jest nie tyle możliwe do zrealizowania, co konieczne.
Jakie zmiany w tekście może wprowadzić tłumacz?
Mogą być one bardzo różne przede wszystkim mogą to być zmiany merytoryczne, polegające na podaniu w tłumaczeniu innej informacji niż w tekście oryginału. Możliwe jest także pominięcie nieistotnych dla czytelnika przekładu fragmentów, lub pozostawienie niektórych fragmentów bez zmian. W tym drugim przypadku bez zmian mogą pozostać terminy, nieprzetłumaczalne przykłady, tytuł oryginału, dane bibliograficzne, oraz elementy niejęzykowe np. mapy, wzory.
Uściślijmy teraz ten problem i wymieńmy sobie wszystkie rodzaje zmian, które może wprowadzić tłumacz.
Zmiany które możemy wprowadzić to przede wszystkim uzupełnienia, polegające na zastosowaniu objaśnień dotyczących zwrotów obcojęzycznych, lub tłumaczenia przykładów.
Uzupełnieniem może być także rozwinięcie przez tłumacza skrótu, a także uzupełnienie danych bibliograficznych, przetłumaczenie cytatów, czy dodanie przykładów w języku docelowym.
Innym rodzajem zmian wprowadzonych w tekście mogą być także opuszczenia, np. odnoszące się do specyficznych przykładów dotyczących danego języka, lub zamiany, polegające np. na poprawieniu błędu dostrzeżonego w tekście oryginału, co oczywiście także może się zdarzyć. Tłumacz powinien kierować się zasadą krytycznej oceny tekstu, niezależnie od tego, czy realizuje przekład młodego naukowca, czy cieszącej się dużym autorytetem figury. W końcu każdemu może zdarzyć się pomyłka.
Kłopotliwe cytowanie
Skupiając się na tematyce związanej z tłumaczeniami tekstów naukowych nie możemy ominąć bardzo istotnego problemu jakim jest cytowanie. W tym wypadku istotne jest przyswojenie sobie kilku cennych rad.
Bardzo dobrze, gdy tłumacz zdecyduje się na jedną zasadę cytowania, czyli np. podaje cytat w języku przekładu, albo w języku oryginału, wyjąwszy te, które występują w języku, z którego realizowane jest tłumaczenie.
W przypadku cytatów z dzieł nietłumaczonych należy podawać je albo w postaci oryginalnej, albo we własnym przekładzie. Z kolei cytaty występujące w źródłowym języku, powinny zostać przetłumaczone.
Utrudnienia w tłumaczeniu tekstów naukowych
Często zdarza się, że podczas tłumaczenia konieczne jest stworzenie nowego terminu – odpowiednika, w sytuacji gdy w języku przekładu nie występuje odpowiednik, lub gdy jest on po prostu nieadekwatny. Tłumacz może napotkać także na trudność, gdy termin występujący w tekście oryginału może nie być terminem występującym w tym języku oryginalnym, tylko odpowiednikiem terminu obcojęzycznego. Aby sprawdzić czy termin nie pochodzi z innego języka konieczna jest niestety ciągła czujność i natychmiastowe poddanie weryfikacji.
Czym są komentarze w tłumaczeniach tekstów naukowych?
Komentarze powinny się znaleźć się tam, gdzie wymusza je tekst oryginału lub przekładu. Pozwalają one na umieszczenie informacji, które sprawią, że tekst stanie się jaśniejszy dla odbiorcy.
Tłumacz powinien jest nanieść wszędzie, gdzie wprowadzone zostały zmiany, dotyczące tekstu oryginału.
Szczegółowe komentarze najlepiej zamieszczać albo w tekście głównym, albo w przypisach. Mogą się one znaleźć także w osobnym tekście, w formie noty, przedmowy czy posłowia.
Na imię mam Oskar i jestem rodowitym gdańszczaninem. Od dziecka związany jestem z tym miastem, gdzie pracuję jako lektor języka niemieckiego. Na co dzień zajmuję się przygotowywaniem tekstów na strony internetowe o tematyce lingwistycznej i ich korektą. Moja pasje do języków stale poszerzam, dużo czytając na ten temat i ucząc się. Dzięki temu mam spore doświadczenie i wiem dokładnie, jak teoria wygląda w praktyce. Chętnie przedstawię Wam swoje spostrzeżenia. Po pracy lubię gotować dla swoich przyjaciół.