Transformacje, jakie zachodzą na etapie tłumaczenia tekstu literackiego, są, najkrócej mówiąc różnicami, które występują pomiędzy oryginalnym tekstem a jego przekładem. Nie chodzi tu przy tym o nową interpretację dzieła, ale o różnice obiektywne – transformacje wyznaczają jakość tłumaczenia, a ich zastosowanie zależy jedynie od osobistej decyzji wykonującej je osoby.
Przekład tekstu literackiego, przedstawiającego realia nieznane bezpośrednio odbiorcy, nastręcza trudności związanych z różnicami kulturowymi. Jednym ze sposobów radzenia sobie z problemem przekazania intencji autora odbiorcy obcojęzycznemu są właśnie transformacje.
Lew Barchudarow wyróżnił następujące rodzaje transformacji:
- inwersje;
- uzupełnienia;
- opuszczenia;
- substytucje.
Powyższe metody, co do zasady, mają charakter obiektywny, wymuszony normą językową. Tłumacz może – i powinien – patrzeć na nie z subiektywnego punktu widzenia i korzystać z takiej, która najbardziej jego zdaniem odda sens i znaczenie przekładanego tekstu. Użycie każdej z tych transformacji jest więc jego osobistą decyzją. Tym samym jego praca staje się sztuką wyboru.
Czym charakteryzują się poszczególne transformacje?
Inwersje
Znaczenie inwersji w tłumaczeniu uzależnione jest w dużej mierze od tego, czy dany język jest fleksyjny, czy też nie. Jeżeli tak, to zmiana kolejności – czyli właśnie inwersja – nie musi wpływać na znaczenie zdania. W przeciwnym przypadku jest ona już bardzo istotna. Można przeanalizować to na przykładzie:
- Jimmy loves Sue.
- Sue loves Jimmy.
Każde z tych zdań prezentuje zupełnie innych sens. Język angielski, jako język niefleksyjny, w przeciwieństwie do języka polskiego nie może pozwolić sobie na dużą liczbę inwersji.
Substytucje
Substytucjami nazywamy różnice, jakie występują między oryginałem i przekładem. Dotyczyć mogą zarówno sfery językowej, jak i na przykład stylistycznej lub merytorycznej. Substytucja to najkrócej mówiąc zastąpienie jednego elementu innym.
Uzupełnienia
Uzupełnienie mogą być stosowane obowiązkowo ze względu na obowiązującą normę lingwistyczną, ale także fakultatywnie, jako suwerenna decyzja tłumacza, niekoniecznie bezpośrednio związana z charakterystyką języka.
Opuszczenia
Jest to w zasadzie odwrotność uzupełnień. Ich zastosowanie polega na tym, że pewne elementy oryginału nie pojawiają się w ogóle w tekście tłumaczonym. Opuszczenia często stosowane są w przekładach poezji, przede wszystkim z uwagi na chęć zachowania rytmu utworu w zupełnie przecież innym języku.
Którą z transformacji i kiedy zastosować?
Nie ma żadnej konkretnej zasady, według której stosowane są transformacje. Wszystkie one są elementami decydującymi o jakości tłumaczenia, jego dostosowaniu do rynku docelowego, a przede wszystkim do odbiorcy. Użycie którejkolwiek z transformacji to przede wszystkim subiektywna decyzja tłumacza. Dlatego w tym zawodzie tak ważne jest wyczucie nie tylko samego tekstu, ale i stojących za nim intencji autora.
Nazywam się Maria Kozłowska i jestem rodowitą warszawianką. Od wielu lat mieszkam w Niemczech, gdzie pracuję w redakcji małej gazety jako dziennikarka. Swoją pracę bardzo lubię, bo daje mi niesamowitą radość z tworzenia i możliwość poznawania nowych ludzie. Sporo czytam i stale jestem na bieżąco z nowinkami. Moją pasją jest język niemiecki, a zdobyte doświadczenie i praktyka pozwalają mi pisać dla Państwa artykuły o ciekawej i interesującej tematyce. Poza pracą lubię obejrzeć dobry film z przyjaciółmi.