Alfabety świata – ile ich jest?

Jakich alfabetów używa się na świecie?

Alfabet to jedno z podstawowych pojęć, których znaczenia zdecydowana większość z nas jest pewna. Czy aby jest to słuszne? W literaturze funkcjonuje aż pięć sposobów rozumienia pojęcia alfabet, w tym jeden uważany za błędny. Zasadniczo jednak przyjmujemy alfabet, jako sposób na zapisywanie mowy, a alfabety świata za różne sposoby dokonywania tego zapisu. Jakie alfabety funkcjonują we współczesnym świecie, a jakie już dawno wyszły z użycia. W jakim regionie globu, jaki alfabet będzie dla nas przydatny?

Nasz świat jest pełny różnych systemów językowych, każdy kraj, ba, nawet często poszczególne regiony mają swoje własne języki lub chociażby dialekty. Spora część języków czerpie z tradycji jednego, konkretnego alfabetu, wykorzystując go do zapisu własnej mowy, jednak mnogość języków przekłada się także na sporą liczbę alfabetów.

Skąd sama nazwa alfabet?

Nazwa większości alfabetów świata oparta jest o tą samą zasadę, polegającą na czerpaniu z pierwszych liter danego alfabetu. Pierwsza taka nazwa utarła się w starożytnej Grecji gdzie dla oznaczenia zbioru wykorzystywanych w piśmie liter użyto słowa alfabet od pierwszych, używanych liter alfy i bety.

Pochodzenie nazw najpopularniejszych alfabetów i ich pochodnych:

• alfabet- „alpha, beta”- Grecja;

• azbuka (cyrylica)- „az, buki”- Rosja;

• abecadło- „a, be, ce, de”- Polska;

• abdżad (pismo spółgłoskowe)- „a, b, dż, d”- Arabowie;

• abugida (pismo alfabetyczno-sylabiczne)- „a, bu, gi, da”- Etiopia.

Różne rodzaje rozumienia alfabetu

1. Pismo alfabetyczne– popularny alfabet, to najprostsze i najczęściej przytaczane rozumienie pojęcia alfabetu. Opiera się on o fonetyczny system pisma, w którym każdy znak przypisany jest, co do zasady jednej głosce danego języka. Rozumienie to jest tożsame z pojęciem pisma i dzięki takiemu podejściu można stwierdzić np., że alfabet łaciński równa się pismu łacińskiemu.

   • w alfabecie poszczególnym samogłoskom i spółgłoskom odpowiadają odrębne oraz równorzędne litery funkcjonujące samodzielnie, ewentualnie ich złożenia bądź złożenia liter wraz z pozbawionymi odrębnej wartości znakami diakrytycznymi;

   • pisma alfabetyczne różnią się od siebie nawzajem krojem oraz zestawami liter, np. alfabet grecki od alfabetu łacińskiego;

   • poszczególne alfabety mieć swoje różne odmiany, np. alfabet czeski i polski jest odmiana alfabetu łacińskiego;

   • pisma fonetyczne, takie jak abdżad, abugida czy sylabariusz są pokrewne pismom alfabetycznym, ale nie są z nimi tożsame;

   • pisma ideograficzne, takie jak hieroglify egipskie, pismo klinowe, czy pismo chińskie oraz pismo sylabiczne, np. pismo japońskie, nie można określać mianem alfabetu;

   • istnieją alfabety linearne (każda następna litera zapisywana jest w linii), jak i nielinearne (dopiero sylaby zapisuje się w jednej linii);

   • wyróżnia się także alfabety jednoszeregowe (mają wielkie i małe litery) oraz dwuszeregowe (tylko jeden system liter).

Zaliczymy tu alfabety:

• awestyjski;

• Braille’a;

• etruski;

• deseret;

• cyrylica;

• głagolica;

• łaciński;

• gocki;

• meroicki;

• ormiański;

• mongolski;

• thaana;

• ogamiczny;

• runiczny;

• gruziński;

• tifinagh;

• syrysjki;

• koreański;

• fenicki;

• koptyjski;

• staroitalski;

• staroturecki.

• afrykanerski;

• islandzki;

• angielski;

• azerski;

• irlandzki;

• baskijski;

• bretoński;

• białoruski;

• chorwacki;

• czeski;

• indonezyjski;

• husycki;

• huroński;

• dolnołużycki;

• hiszpański;

• tatarski;

• hawajski;

• hausański;

• duński;

• grenlandzki;

• esperancki;

• górnołużycki;

• estoński,;

• francuski;

• fiński;

• farerski;

• słowacki;

• słoweński;

• szwedzki;

• suahilijski;

• ukraiński;

• walijski;

• wilamowski;

• wietnamski;

• włoski;

• śląski;

• kaszubski;

• szwedzki;

• rumuński;

• lapoński;

• luksemburski;

• litewski;

• łotewski;

• łaciński;

• malajski;

• niemiecki;

• maltański;

• niderlandzki;

• norweski;

• portugalski;

• polski;

• kataloński;

• węgierski.

• azerski,

• mordwiński;

• bułgarski;

• białoruski;

• buriacki;

• czeczeński;

• kałmucki;

• mołdawski;

• macedoński;

• czuwaski;

• kirgiski;

• jakucki;

• kazachski;

• mongolski;

• tatarski;

• tadżycki;

• uzbecki;

• rosyjski;

• ukraiński;

• rumuński;

• serbski;

• staropermski;

• turkmeński;

• tuwijski;

• starocerkiewnosłowiański.

Alfabety świata powstałe na bazie abdżadu arabskiego:

• arabski;

• żydowski (arabski);

• turecki;

• malajski;

• perski.

Alfabety świata powstałe na bazie abdżadu hebrajskiego:

• palestyński (hebrajski);

• jidysz;

• hebrajski.

Część alfabetów narodowych występuje w dwóch odmianach, najczęściej łacińskiej i opartej o cyrylicę, co wiąże się z mieszanymi wpływami obu kultur w danych krajach. Podobna zależność występuje także w abdżadzie, gdzie wersje arabskiego i hebrajskiego funkcjonują w wersji żydowskiej i palestyńskiej.

3. Porządek alfabetyczny- ustalony tradycją porządek znaków, przypisany do konkretnego alfabetu narodowego.

   • wszystkie warianty alfabetu łacińskiego, przypisane do różnych krajów różnią się między sobą;

   • pewne grupy liter traktowane są, jako odrębna, nowa litera i zapisywane w innym miejscu niż wypadałoby to z tradycyjnej, łacińskiej kolejności, np. czeskie ch jest zapisywane po h, a w alfabecie łacińskim nie ma tego znaku.

4. System transkrypcji fonetycznej języka mówionego- określany jest powszechnie, jako alfabet.

   • uznaje się go za alfabet niezależnie od tego czy dany język jest tylko językiem mówionym, czy ma swoją formę pisaną;

   • przykładem jest IPA- międzynarodowy alfabet fonetyczny, uznawany za alfabet.

5. Systemy kodów, które w mowie potocznej przyjęło się określać mianem alfabetu, ale do tego systemu nie należą, nie spełniając podstawowych wytycznych.

   • zalicza się tu alfabet fonetyczny ICAO, określany również, jako alfabet fonetyczny NATO, będący kodem informowania o sposobie zapisu, dostosowany do potrzeb głównie wojskowych, poprzez wykorzystanie metody mnemotechnicznej oraz akronimografii;

   • alfabet flagowy- zbiór podstawowych komunikatów kodowych, stosowanych w żegludze;

   • alfabet semaforowy- kod naśladujący alfabet, złożony ze znaków nadawanych przy pomocy chorągiewek lub tarcz;

   • alfabet Morse’a- reprezentacja alfabetu oraz innych znaków i cyfr, przy pomocy dźwięków, światła czy impulsów elektrycznych;

   • alfabet palcowy, oparty o zbiór znaków migowych, oznaczających poszczególne litery alfabetu.

Osobna kwestię stanowią alfabety świata całkowicie wymyślone na potrzeby literatury:

• cirth;

• plQaD;

• tengwar;

• Aurebesh;

• simo grecki.

Alfabety świata wymyślone na określone, użytkowe potrzeby, np. alfabet Braille’a czy esperanto sa zaliczane do grona alfabetów właściwych.

Alfabety świata lub formy podobne, które wyszły już z powszechnego użycia i są wykorzystywane prawie wyłącznie na potrzeby naukowe lub religijne:

• egipskie pismo hieroglificzne;

• mezopotamskie pismo klinowe;

• pismo kipu;

• alfabet fenicki;

• głagolica;

• alfabet starocerkiewno słowiański.

Oskar Krupa

Na imię mam Oskar i jestem rodowitym gdańszczaninem. Od dziecka związany jestem z tym miastem, gdzie pracuję jako lektor języka niemieckiego. Na co dzień zajmuję się przygotowywaniem tekstów na strony internetowe o tematyce lingwistycznej i ich korektą. Moja pasje do języków stale poszerzam, dużo czytając na ten temat i ucząc się. Dzięki temu mam spore doświadczenie i wiem dokładnie, jak teoria wygląda w praktyce. Chętnie przedstawię Wam swoje spostrzeżenia. Po pracy lubię gotować dla swoich przyjaciół.